Kirlenmiş Toprak: Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik’te, “Bünyesinde insan ve çevre sağlığı bakımından önemli ölçüde risk oluşturan, insan faaliyetlerinden kaynaklanan tehlikeli kirletici maddelerin bulunduğu teyit edilen ve temizlenmesi gerektiğine karar verilen toprak” olarak tanımlanmıştır. Bu kirleticilerin neler olduğu ise Atık Yönetimi Yönetmeliği’nin ekinde detaylı olarak belirtilmiştir. arsenik, kurşun, kadmiyum gibi metaller, petrol ve petrol ürünleri, kimyasallar ve radyoaktif atıklar bu maddelerden bazılarıdır.
Toprağın kimyasallara ve metallere fazla miktarda maruz kalması, yönetmelikte de belirtilen toprağın yutulması ve deri teması yoluyla emilim, uçucu maddelerin dış ortamda solunması, kaçak tozların dış ortamda solunması, kirleticilerin yeraltı suyuna taşınması ve yeraltı suyunun içilmesi gibi insan sağlığını tehdit eden maruziyet yollarının ortaya çıkmasına neden olacaktır. Toprak kirliliği seviyesi ilerledikçe, canlıların yaşam alanları zaman içinde yok olma noktasına gelebilir.
Yönetmeliğe göre;
Saha değerlendirme çalışmalarını takiben temizleme kararı alındıktan sonra temizleme faaliyet planlama ve değerlendirme çalışmalarının;
Birinci aşama, sahadaki kirliliğin tam olarak karakterize edilmesinin sağlanması, ilgili yasal gerekliliklerin ve kıstasların tespiti, temizlemeye yönelik muhtemel teknik, mekânsal ve zamansal kısıtlamaların belirlenmesi ve genel temizleme proje amaçları ile sahaya özgü temizleme kriterlerinin saptanması hususlarını kapsamaktadır. İkinci aşamada genel temizleme seçeneklerinin listelenmesi, bu listedeki seçeneklerin bir değerlendirmeye tabi tutularak çevresel anlamda kabul görmeyenlerin ve teknik anlamda yapılabilir olmayanların elemeye tabi tutularak uygulanabilir olan seçeneklerin tespiti yapılmaktadır. Nihayet üçüncü aşamada da, bir önceki aşamada tespit edilen uygulanabilir seçenekler ayrıntılı bir değerlendirmeye tabi tutularak tercih edilen temizleme yöntemi belirlenir.
Genel olarak toprak ve yeraltı suyu temizleme teknikleri kirleticilerin giderim veya bozunum/dönüşümünün bulunduğu yerde doğrudan sağlanıp sağlanamamasına bağlı olarak “yerinde yapılan (in-situ) arıtım/temizleme” veya “yerinden alınarak yapılan (ex-situ) arıtım/temizleme” olmak üzere iki ana başlık altında toplanabilir.
Kirliliğin temizlenmesi için yöntem seçimi konusundaki en önemli husus kirliliğin boyutlarının ve yayılımının belirlenmesidir. Boyutlar ve yayılım konusunda belirlemeler yapıldıktan sonra uygun teknolojinin belirlenmesi için çalışmalar gerçekleştirir. Bu teknolojiler 4 sınıfa ayrılabilir.
Kullandığımız yöntemlerden bazıları;
Yoğun Su ile Toprak Yıkanması (Soil Flushing)
Yoğun su ile toprak yıkanması organik ve inorganik kirleticilerin yerinde temizlenmesi için kullanılan bir temizleme metodudur.
Bu teknik doymamış (vadose zon) ya da saturasyon zonuna, su, alkol veya gerilimi azaltıcı bir solvent karışım verilmesine esasına dayanır.
Bu yöntem topraktaki veya akiferdeki kirleticilerin su ve benzeri çözücülerle yıkanarak alınması işlemidir.
Yöntemde yıkama çözeltisi zemine enjekte edilmekte veya spreyleme gibi yöntemlerle yüzeye yayılmaktadır.
Zemine enjekte edilmiş veya yayılmış çözelti zemin içerisinde hareket ederken kirleticiyle karşılaştığında kimyasal reaksiyona girerek kirleticiyi çözelti içerisine almaktadır.
Daha sonra bu çözelti pompayla yüzeye çıkarılmakta ve değişik yöntemlerle arıtılmaktadır.
Yıkama çözeltileri su, asidik sıvılar (HCI, H2SO4, HNO3, H3PO4), bazik sıvılar (sodyum hidroksit gibi), şelatlaştırıcı veya kompleksleştirici maddeler, indirgeyici maddeler veya yüzeydeki aktif maddelerden oluşabilir.
-Bu yöntem düşük geçirgenliğe sahip topraklar için etkili olmayabilir.
-Yıkamada ortaya çıkan su deşarj standartlarını karşılamak için arıtılmalıdır.
-Toprak gazı arıtımı işleminin yapılması da gerekebilir.
– İyileştirme işlemi uzun zaman alabilir.
Toprak Gazı Arıtımı (Soil Vapour Extraction)
Toprak gazı arıtımı toprakların temizlenmesi için kullanılan yaygın ve önemli bir teknolojidir.
Bu teknoloji, yeraltı suyu tabakası üzerinde toplanmış ya da kalan kirleticiler olarak, toprak yüzeyi ile yükselmiş su tablası arasındaki bölge yani doymamış toprak içindeki uçucu organik bileşiklerin kolayca buharlaştırılması ve yok edilmesi için nispeten basit bir yöntemdir.
Bu teknolojinin teknik yönleri, toprak çözeltisi ve toprak havası arasındaki bölmeyle toprak çözeltisinden çıkan organik gazının ayrılmasını sağlamak için doymamış toprak alanına temiz hava verilmesini kapsar.
Pompala ve Arıt (Pump & Treat)
Bu yöntem yeraltı suyu kuyularından, kirlenmiş yeraltı suyunun çekilerek arıtılması işlemlerini kapsamaktadır.
Yönteme ve saha özgü olarak tasarlanmış yeraltı suyu kuyuları tesis edilir ve bir pompa düzeneği yardımı ile yeraltı suyu bu kuyulardan çekilir.
Çekilen su, önce yağ yakıt ayırıcıya aktarılır ve burada bir süre bekleyerek farklı fazlardaki bileşenlerin ayrılması sağlanır ve daha sonra arıtma işlemini gerçekleştirmek için arıtma ünitesine alınır.
Arıtma ünitesinde kirlenmiş suyun havayla etkileşime girmesi sağlanarak uçucuların sudan ayrılması sağlanır. Daha sonra arıtma işleminden geçen su ve uçucuların deşarj işlemi gerçekleştirilir.
